Benim özellikle dikkatimi çeken ise Mamasın Barajı oldu; çünkü hem teknik özellikleri hem de bölgedeki tarımsal yaşamla olan bağı güçlü.
—
Mamasın Barajı: Su, Toprak ve Köy Hikâyeleri
Barajın yüksekliği 44,90 metre. ([Vikipedi][3])
Normal su kotunda göl hacmi yaklaşık 165,8 hm³, su gölü alanı ise 16,20 km². ([Vikipedi][3])
Mamasın Barajı ile yaklaşık 24 854 hektar tarım arazisi sulanabiliyor. ([Vikipedi][3])
Bu veriler, Mamasın’ın sadece “büyük bir göl” değil; sulama, toprak verimliliği ve köy geçim kaynakları için can suyu olduğunu gösteriyor.
Köylerde Günlük Hayattan Bir Kesit
Birkaç yıl önce, üniversiteden geliyorum; yaz tatilinde memlekete — büyük şehirden uzak, köy havası taşıyan bir Aksaray köyüne — gitmiştim. Köy kahvesinde yaşlı amcaların anlattıklarına göre, Mamasın Barajı yapılmadan önce o çevrede su sorunu yaşanıyormuş: yazın toprak kuruyormuş, tarlalara su gelinceye kadar ekilen buğday susuzluktan sararıyormuş.
Ama baraj faaliyete geçince, sulama suyu düzenli sağlamış. O köydeki tarlalar yeşermiş, köylünün yüzü gülmüş. “Eskiden suya hasret kalırdık, şimdi ağustos sıcağında bile tarlamızda sulama var” dediler. O an, bu rakamların — hm³, hektar, metre vs — sadece istatistik olmadığını; insanlar için ne kadar hayati olduğunu daha iyi anladım.
—
Diğer Barajlar: Güzelyurt, Bozkır, Eşmekaya…
Güzelyurt Barajı
1995 yılında tamamlanmış olduğu kayıtlarda geçiyor. ([baraj.ahmetcadirci.com][5])
Güzelyurt Barajı’nın sulama ve bölgedeki su yönetimi açısından ne kadar önemli olduğunu, köylerinden Ihlara Vadisi’ne göç veren bir akrabama sorduğumda daha iyi anladım. “Eskiden İlkbahar’da kar sularına bağlıydık; şimdi düzenli su var,” demişti. Bu yüzden, Güzelyurt de Aksaray’ın su altyapısında önemli bir rol oynuyor.
Bozkır ve Eşmekaya Barajları
Bozkır Barajı da Aksaray sınırları içinde olan bir diğer baraj. Yapımı 1976‑1980 yılları arasında gerçekleşmiş. ([Vikipedi][6])
Eşmekaya Barajı ise ilde sulama amaçlı kullanılan başka bir baraj. Etrafındaki köylerin su ihtiyacında pay sahibi. ([Mapcarta][7])
Bunlar belki göl hacmi veya sulama alanı olarak Mamasın kadar büyük olmayabilir; ama her biri, Aksaray’ın su dengesi ve kırsal yaşamı için küçümsenmeyecek ufak ama önemli taşlar gibi orada duruyor.
—
Neden Önemli? Ekonomi, Tarım ve İnsan Yaşamı Açısından
Ben ekonomi okurken öğrendiğim bir şey var: su, toprak ve emek — bu üçlü birlikte düşünülmezse, doğru analiz yapılamaz. Aksaray özelinde bu barajlar, tarımsal verimliliği artırıyor; kuraklık riskini azaltıyor; köyden kente göçü bir nebze olsun durdurabiliyor.
Örneğin; Mamasın Barajı sayesinde sulu tarım yapılan 24 bin hektar alan, bölge çiftçisini yalnızca yağışa bağlı olmaktan kurtarıyor. Bu da demek oluyor ki, buğday, arpa gibi ürünlerde üretim istikrarı sağlanıyor, fiyatlarda öngörülebilirlik artıyor. Bu, köy ekonomisini koruyor — insanlar memleketlerinde kalabiliyor, göç azalıyor.
Ayrıca, sulama imkânı olan topraklarda verim artınca, gençler geçici mevsimlik işçilik için başka illere gitmek zorunda kalmıyor.
—
Bir Genç Olarak Düşündüklerim: Veriler ve İnsan Hikâyeleri
Veriyle uğraşmayı sevdiğim için Aksaray barajlarının teknik değerlerini uzun uzun inceliyorum. Ama bazen iş hayatında, kalabalık şehirlerde çalışırken aklıma köydeki o yaşlı amcalar geliyor — onlar rakamları anlayamaz ama topraklarını yeşerten suyu çok iyi hissediyorlar.
İşte bu yüzden, “Aksaray’da hangi baraj var?” sorusuna sadece bir listeyle yanıt vermek eksik kalır. Barajlar, sadece beton duvarlar değil: köy kahvesinde ülke meselelerini tartışan yaşlı adamlar, yaz sıcağında yazlık bağını sulayan köylüler, çocukluğumu geçirdiğim topraklar… Hepsiyle iç içe.
Ve ben, ekonomi okumamın verdiği merakla, rakamlara bakarken; o insanların hikâyeleriyle gözlerimi açıyorum. Çünkü su hayat demek.
—
Kapanış: Aksaray Barajları, Geçmiş ve Gelecek Arasında Bir Köprü
Aksaray’da barajlar — Mamasın, Güzelyurt, Bozkır, Eşmekaya ve belki başka küçük göletler — bu toprakların suyla, bereketle buluşmasının somut göstergeleri. Rakamsal veriler, teknik detaylar önemli; ama aslında en önemli olan, bu yapıların insanların yaşamına, tarıma, köy hayatına ne kattığı.
Ben Ankara’dan Aksaray’a bakarken, hem veriyle hem kalbimle görmeye çalışıyorum. Umarım bu yazı, Aksaray’da hangi baraj var diye merak edenlere hem bilgi verir hem de bu toprakların ruhundan bir kesit taşır.
[1]: “Aksaray Barajları Haritası – haritatr.com”
[2]: “DSİ – Aksaray Mamasın Barajı | baraj (gölü) – Wikimapia”
[3]: “Mamasın Barajı – Vikipedi”
[4]: “Güzelyurt Barajı Haritası Aksaray 38° 16′ 18″ Kuzey 34° 21′ 31″ Doğu”
[5]: “Güzelyurt (Aksaray) Barajı – Türkiye Barajlar Listesi”
[6]: “Bozkır Dam”
[7]: “Eşmekaya Dam Map – Aksaray Province, Turkey – Mapcarta”